NUMARALI
HADİS-İ ŞERİF:
حَدَّثَنَا
الْعَبَّاسُ
بْنُ
مُحَمَّدِ بْنِ
حَاتِمٍ
وَغَيْرُهُ
قَالَ
الْعَبَّاسُ
حَدَّثَنَا
الْحُسَيْنُ
بْنُ
مُحَمَّدٍ أَخْبَرَنَا
أَبُو
أُوَيْسٍ
حَدَّثَنَا
كَثِيرُ بْنُ
عَبْدِ
اللَّهِ بْنِ
عَمْرِو بْنِ
عَوْفٍ
الْمُزَنِيُّ
عَنْ أَبِيهِ
عَنْ جَدِّهِ
أَنَّ
النَّبِيَّ صَلَّى
اللَّهُ
عَلَيْهِ
وَسَلَّمَ
أَقْطَعَ
بِلَالَ بْنَ
الْحَارِثِ
الْمُزَنِيَّ
مَعَادِنَ
الْقَبَلِيَّةِ
جَلْسِيَّهَا
وَغَوْرِيَّهَا
وَقَالَ
غَيْرُهُ
جَلْسَهَا
وَغَوْرَهَا
وَحَيْثُ
يَصْلُحُ
الزَّرْعُ
مِنْ قُدْسٍ
وَلَمْ
يُعْطِهِ
حَقَّ
مُسْلِمٍ
وَكَتَبَ لَهُ
النَّبِيُّ
صَلَّى
اللَّهُ
عَلَيْهِ وَسَلَّمَ
بِسْمِ
اللَّهِ
الرَّحْمَنِ
الرَّحِيمِ
هَذَا مَا
أَعْطَى
مُحَمَّدٌ
رَسُولُ
اللَّهِ
بِلَالَ بْنَ
الْحَارِثِ
الْمُزَنِيَّ
أَعْطَاهُ مَعَادِنَ
الْقَبَلِيَّةِ
جَلْسِيَّهَا
وَغَوْرِيَّهَا
وَقَالَ
غَيْرُهُ
جَلْسَهَا
وَغَوْرَهَا
وَحَيْثُ
يَصْلُحُ
الزَّرْعُ
مِنْ قُدْسٍ
وَلَمْ
يُعْطِهِ
حَقَّ مُسْلِمٍ
قَالَ أَبُو
أُوَيْسٍ
وَحَدَّثَنِي
ثَوْرُ بْنُ
زَيْدٍ مَوْلَى
بَنِي
الدِّيْلِ
بْنِ بَكْرِ
بْنِ كِنَانَةَ
عَنْ
عِكْرِمَةَ
عَنْ ابْنِ
عَبَّاسٍ
مِثْلَهُ
Kesir b. Abdillah b. Amr
b. Avf in (dedesi Amr)den (rivayet ettiğine göre):
Nebi (s.a.v.)
el-Kabeliyye (denilen nahiye)nin madenlerini deresiyle tepesiyle Bilal b.
el-Haris el-Müzeni'ye bağışlamıştır.
(Bu hadisi) Abbâs'ın dışında
bir râvi de -(şöyle) rivayet etti- (Hz. Nebi el-Kabeliyye'nin madenlerini)
deresiyle tepesiyle (Bilal'e verdi.) Ayrıca (o'na) Kuds (denilen dağ)dan
ziraat'e elverişli olan yerleri de (verdi. Fakat bunları verirken) o'na hiçbir
müslümanın hakkını vermedi. (Bir de) o'na -Bismilllahirrahmanirrahim şu
Allah'ın Rasûlü Muhammed'in, Bilal b. Haris el-Mu'zeni'ye verdiği (yerleri
bildiren bir vesikadır. el-Kabeliyye (isimli nahiye)yi deresiyle tepesiyle o'na
bağışlamıştır.- (Bu olayı) Bir başkasıda (şöyle) rivayet etti. (Hz. Nebi
el-Kabeliyye'nin madenlerini) deresiyle tepesiyle (Bilal'e verdi) Ayrıca (O'na)
Kuds (denilen dağ)dan ziraate elverişli olan yerleri verdi. Fakat bunları
verirken o'na hiç bir müslüman'ın hakkını vermedi-
(Bu hadisin) bir
benzerinide Ebu Uveys, Edeyi b. Bekr b. Kinane oğullarının azatlı kölesi Sevr
b. Zeyd ve îkrime kanalıyla ibn Abbâs'dan rivayet etmiştir.
İzah:
el-Kabelıyye Deniz
kenarında, Medine ye beş gunluk mesa-fede bir nahiyedir.
Fiir’: Mekke ile Medine
arasında bulunan bir mevkidir. Bu mevkide birçok nahiyyeler yer almaktadır.
El-Kabeliyye nahiyesi'de burada bulunan nahiyelerden biridir.
Mevzumuzu teşkil eden
bu hadis-i şerifler, Madenlerin zekata tabi olduğuna, binaenaleyh maden
sahiplerinin ellerinde bulunan madenlerin zekatlarını vermelerinin farz
olduğuna ve devletin yerin altında bulunan katı madenleri ikta usulüyle
vermesinin caiz olduğuna delalet etmektedir.
Maden, Lügatte; ikâmet
manâsına olan adn maddesinden alınmıştır. Esasen birşeyin istikrar üzere duracağı
yer demektir. Çoğulu "Meadın" gelir.
Istılahta; Yaratıldığı
günden beri yer altında müstekarr olarak bulanan bir takım ecza ve eczamdan
ibarettir ki başlıca üç kısma ayrılır.
1. İzabeye; yani ateş
ile yumuşayıp erimeye kabiliyetli olan madenlerdir. Altın, gümüş, demir, bakır
kurşun gibi.
2. İzabeye kabiliyyeti
olmayan madenlerdir. Kireç, alçı, yakut, zümrüt gibi.
3. Mayi (sıvı); halinde
bulunan madenlerdir. Su, tuz, zift, cıva, neft (petrol) gibi. Bilmen Ö. Nasuhi, Hukuku İslâmiye ve
Istılahati Fıkhiyye Kamusu, IV-76.
Yapılan bazı
araştırmalar, Hz. Nebiin, Kabeliyye madeninin yerin derinliklerinde bulanan
bir altın madeni olduğunu ortaya koymaktadır.[el-Kasânî, Bedayiu's- Sanayi
11-67; Tuğ Salih, İslâm Vergi Hukukunun Ortaya Çıkışı 60.]
Araziyi Öşriyye veya
haraciyye içerisinde bir müslüman veya zimmî tarafından bulunup izabeye
elverişli bulunan madenler ile vaktiyle gayri müs-limler tarafından gömülmüş
olan definelerde gerek çok ve gerek az olsun vergiye tabidirler.
Binaenaleyh bunların
beştebiri beytülmal namına alınır geri kalanı da o araziye malik olanlara
verilir. Şayet o araziye kimse malik değilse bu, kalan mikdar, onları
bulanlara aid olur.
Sahralar, dağlar ve ölü
denilen arazi bu gibi maliksiz arazi sayılır. Bunların ziraate elverişli
olanları, araziyi öşriyye veya haraciyye mesabesindedir.
Madenlerde bulunan
yakut, zümrüt, firuze, kireç gibi İzabe ve intibaı kabul olmayan şeylerden
vergi alınmaz. Belki bunlar bulundukları mahallin sahibine aiddir.
Binaenaleyh bunlar
araziyi memleket dahilinde bulunduğu takdirde tamamen beytül'mâle aid olmak
lâzım gelir.
Bir kimsenin kendi mülk
hanesinde, mülk arasında, öşriyye ve haraciyye kabilinden olmayan sırf mülk
arazisinde bulduğu madenler, tamamen kendisine aid olub bunların bir kısmı
beytülmal namına alınmaz.
Bu imamı Âzam'dan bir
rivayete göredir. Diğer bir rivayete göre mülk arazi de bulunan madenlerin de
humsu = beşte biri beyîülmâl namına alınır. İmameyne göre, gerek hane, gerekse
arsa içerisinde ve gerek mülk arazide bulunan madenlerin humsu herhalde
beytulmâle aiddir.
Cahilliyye devrine aid
olan definelerin beşte biri beytulmâle kalanı da bulunduğu arazi fetih
zamanında veliyyül'emir tarafından kime temlik edilmiş ise ona veya onun
varislerine aid olur. Vârisi de mevcud olmayınca tamamen beytülmâle aid
bulunur.
Fakat bu define; dağ,
sahra gibi memlûk olmayan bir yerde bulunursa maden hükmünde olup humsu
beytülmâle, kalamda bulan şahsa aid olur. Velev ki zimmî olsun. Şayet bu şahıs,
bir müste'min ise bu define elinde bırakılmaz. Meğer ki hükümetin müsaadesiyle
bunu çıkarmaya çalışmış olsun. O halde mukavele şartlarına göre muamele
yapılır.
Müslümanlara mı,
cahiliyyeye mi aid olduğunda şüphe edilen bir define, cahiliyyeden sayılıp
hakkında evvelki mesele veçhile muamele olunur. Diğer bir kavle nazaran bu
define hakkında yitik ahkâmı cereyan eder.[Bilmen, Ömer Nasuhi, Hukuki
İslömiyye ve Istılahatı Fıkhiyye Kamusu, IV-102, 103.]
Hanefi âlimlerine göre,
madenlerin vergiye tabi olması için nisab mik-darına ulaşmaları şart değildir.
Ancak mezheb imamlarından bazılarına göre, nisab mikdanndan az olan
madenlerden vergi fzekat) alınmaz.
İmam-ı Malik ile
Şafii'ye göre, altın ile gümüş madenlerinden vergi alınır, sair, madenlerden
alınmaz. Alınacak vergide kırktabirden fazla olamaz.
İmam Ahmed'e göre her
madenden vergi alınır. Devlet tarafından ikta yoluyla özel işletmelere verilen
madenlerin mülkiyetinin mî yoksa faydalanma hakkının mı verilebileceği
meselesi de ulema arasında ihtilaflıdır.
Fakat sadece intifa
(faydalanma) hakkının verilebileceği görüşü daha ağır basmaktadır. [Yeniçeri
Celal, İslâm İktisadının Esasları 82.] 3061 numaralı hadis mürsel olmakla
beraber, aynı hadis yine aynı numarada Serv b. Zeyd ed-Deyli vasıtasıyla ibn
Abbâs'dan merfu olarak rivayet edilmiştir.